4- Kurutulmuş Toz (Sefuf / Bitki Tozu)
Kurutulmuş bitki öğütülerek toz haline getirilir ve kuru olarak, kapsül içinde, balla karıştırılarak veya yemekle birlikte tüketilir.
Örnek: Zerdeçal tozu, valerian (kediotu) tozu, tarçın tozu vb.
Toz hazırlamak için, kurutulmuş bitki havanda veya elektrikli değirmende öğütülüp ince elek ile elenir.
Ağızdan kullanım için, gerekli miktardaki toz bir bardak suya karıştırılıp içilir.
Harici kullanımda ise diğer tozlar gibi ilgili bölgeye serpilir.
5- Bitkisel hodriseller (Bitki Suyu Çıkartma / Buhar Distilasyonu)
Geleneksel tıpta bitkisel hodriseller, şifalı bitkilerin distilasyonu (damıtılması) sonucu elde edilen sıvılardır.
Aslında taze veya kuru bitki su ile kaynatılır, oluşan buhar soğutularak tekrar sıvıya dönüştürülür. Bu sıvı (bitki suyu olarak adlandırılır) bitkinin uçucu etken maddelerini taşır.
• Bitkisel sular genellikle yumuşak, hafif ve hızlı etkili olur.
• Özellikle uçucu maddeler ve esanslar etkili olduğunda, etkileri demlemelerden ve kaynatmalardan daha hızlı ortaya çıkar.
• Ancak, bitkisel hodriseller etken madde yoğunluğu alkollü veya yağlı ekstrelerden daha düşüktür. Bu nedenle tam etkili olabilmesi için düzenli ve belirli miktarlarda tüketilmesi gerekir.
• Bitkisel hodriseller kalitesi, distilasyon yöntemi, bitkinin cinsi, tazeliği ve doğru saklanmasına çok bağlıdır.
• Nane suyu, söğüt suyu, rezene suyu, hindiba suyu gibi ünlü bitkisel sular geniş çapta mide, karaciğer, sinir sistemi güçlendirme ve kan temizleme amacıyla kullanılır.
Aslında bitkisel su, su molekülleri içinde yüzerek duran birkaç damla esans molekülü karışımıdır ve bu suya koku verir. Geleneksel yöntemle elde edilen bitki sularının yüzeyinde birkaç damla yağ (esans) gözle görülebilir.
Eğer endüstriyel yöntemle üretilmişse, bu esans tamamen ayrıştırılır ve sonrasında farklı yöntemlerle sudan uzaklaştırılarak saflık derecesi belirlenir.
Unutulmamalıdır ki esanslar, yani uçucu yağlar, havayla temas ettiklerinde buharlaşırlar. Bu nedenle esans ve esans içeren bitki sularının saklanmasında maksimum dikkat gösterilmeli, koyu renkli cam şişelerde, kapalı ve serin yerlerde muhafaza edilmelidir.
6- Ekstrakt (Etken Madde Çıkartımı)
Ekstrakt, bitkinin etken maddelerinin (şifalı veya faydalı maddeler) bir çözücü (su, alkol, yağ vb.) yardımıyla ayrıştırılıp yoğunlaştırılmasıdır.
Ekstraktlar sıvı veya katı olabilir ve bitki sularına veya demlemelere göre çok daha güçlü ve yoğundur.
Bitkilerden Ekstrakt Elde Etme Yöntemleri
1) Sıvı Ekstrakt (Liquid Extract):
• Doğranmış bitki bir çözücü (su, alkol, gliserin veya yağ) içine yatırılır.
• Birkaç saatten birkaç güne kadar bekletildikten sonra süzülür.
• Sonuç: Bitkinin etken maddelerini içeren bir sıvı elde edilir (alkollü, yağlı veya sulu ekstrakt gibi).
2) Katı Ekstrakt (Solid Extract):
• Sıvı ekstrakt düşük ısıda veya vakum altında suyu alınarak yoğunlaştırılır.
• Çözücü buharlaşır ve yoğun, yapışkan veya toz halindeki madde kalır.
• Bu yoğun madde çok güçlüdür ve küçük miktarlarda kullanılır.
Örnek: Meyan kökü katı ekstresi veya kekik kuru ekstresi.
Ekstraktlar yoğun olduğu için belirli dozlarda kullanılır.
7- Esans (Uçucu Yağlar)
Esanslar, bazı şifalı bitkilerde bulunan aromatik bileşiklerdir ve bitkilere tedavi edici ve işlevsel özellikler kazandırır.
Bitki esanslarının mantığını daha iyi anlamak için basit bir örnek verelim:
Taze sütü düşünün; kaynatıldığında üstünde yağlı bir tabaka oluşur. Bu yağ tabakası, süt yağının yüzeye çıkmasıdır.
Aynı şekilde bitkiyi distilasyon (bitkiyi suyla kaynatıp buharlaştırarak) işlemine tabi tuttuğumuzda, bitkinin uçucu yağları (esanslar) suyun yüzeyine çıkar ve ayrıştırılabilir.
Nasıl ki süt yağından krema, tereyağı ve dondurma üretiliyorsa, bitki esansları da tıbbi, gıda ve kozmetik sanayilerde kullanılmak üzere ayrıştırılır.
Distilasyon sonrası elde edilen aromatik su ise bitki suyu (aromatik su) olarak kalır.
Esansların yağ olduğu ve suyla karışmadığı, sadece su molekülleri arasında yüzebildiği unutulmamalıdır.
Doğal Esans ile Endüstriyel Kokulu Yağ Arasındaki Fark
• Doğal Esans: Bitkinin farklı kısımlarından (çiçek, yaprak, kabuk, kök vb.) doğrudan elde edilir.
• Endüstriyel Kokulu Yağ: Sentetik kimyasallardan laboratuvar ortamında üretilir.
Doğal Esans ile Sentetik Esansı Nasıl Ayırt Edebiliriz?
1) Fiyat:
Çok ucuzsa, büyük ihtimalle sentetiktir. Doğal esanslar her zaman daha pahalıdır.
2) Koku:
Doğal esansın kokusu katmanlıdır; zamanla değişir.
Sentetik kokular keskin, tek tip ve yapaydır.
3) Suda Çözünme:
Doğal esanslar suda çözünmez; suyun üstünde damlalar şeklinde kalır.
Bazı sentetik kokular hafifçe suyla karışabilir.
4) Kokunun Kalıcılığı:
Doğal esansların kokusu zamanla değişir (hafifler veya incelir).
Sentetik kokular uzun süre aynı yoğunlukta kalır.
5) Ambalaj Bilgileri:
Doğal esans şişelerinde genellikle şöyle yazar:
“100% pure essential oil” veya “100% doğal esansiyel yağ”.
Eğer “Fragrance Oil” veya “Aroma Oil” yazıyorsa, sentetik demektir.
6) Buzdolabı Testi:
Birkaç damla esansı küçük bir şişeye koyup buzdolabına yerleştirin.
Doğal esanslar genellikle biraz bulanır veya yoğunlaşır.
Sentetik kokular değişmeden kalır.
Örnek:
Doğal lavanta esansı (Lavanta Esansı) sinirleri yatıştırır ve cilt üzerinde antiinflamatuar etkiler gösterir.
Oysa sentetik lavanta kokulu yağ sadece güzel kokar; sinir yatıştırmaz, cilde faydası yoktur.
8- Bitkisel Şuruplar (Bal veya Esmer Şeker ile)
Bitkisel şurup, tıbbi bitki özlerinin tatlandırıcı bir maddeyle (genellikle bal veya kamiş şekeri) karıştırılmasıyla elde edilen sıvıya denir.
Bitkisel şurup hazırlanmasındaki amaç, hem bitkinin tedavi edici özelliklerini korumak hem de tüketimini daha lezzetli ve kolay hale getirmektir.
Bitkisel Şurup Hazırlamanın Genel Aşamaları:
1) Bitki Özünün Elde Edilmesi:
Öncelikle bitkinin etkili kısmı (örneğin yaprak, kök, çiçek, kabuk) aşağıdaki yöntemlerden biriyle özütlenir:
• Demleme (ılık su ile)
• Hafif kaynatma (düşük ısıda)
• Soğuk veya ılık suda bekletme
Bazen doğal esans veya alkol özütü de kullanılabilir.
2) Özütün Süzülmesi:
Elde edilen özüt süzülerek iri parçalar ayrılır ve homojen, berrak bir sıvı elde edilir.
3) Tatlandırıcı Maddenin Eklenmesi:
Süzme işleminden sonra, belirli bir miktar tatlandırıcı (esmer şeker, doğal bal veya nöbet şekeri) özüte eklenir.
4) Bal veya Şekerin Eritilmesi:
Özüt ve tatlandırıcı karışımı hafif ısıda yavaşça ısıtılarak tamamen çözündürülür.
(Aşırı ısıdan kaçınılır, çünkü yüksek sıcaklık bitkinin özelliklerini bozabilir.)
(Isı mutlaka hafif olmalıdır.)
5) Şurubun Koyulaştırılması:
Fazla su buharlaştırılır ve şurup istenilen yoğunluğa getirilir.
Şurup döküldüğünde yarı akışkan ve hafif yapışkan bir kıvamda olmalıdır.
6) Saklama:
Hazırlanan şurup koyu renkli cam şişelere doldurularak serin bir yerde muhafaza edilir.
Önemli Noktalar:
• Bazı görüşlere göre, eğer bal kullanılıyorsa, yüksek ısı verilmemelidir çünkü balın tıbbi özellikleri yok olabilir. Böyle durumlarda genellikle yoğunlaştırma işlemi tamamlandıktan sonra bal eklenir. Ancak Geleneksel Tıpta, bal gibi bir madde yalnız başına ve yüksek ateşte ısıtılırsa özelliği azalır.
• Ancak bal başka maddelerle birleşip, kontrollü ve hafif ısıda işlem görürse, özellikleri sadece kaybolmaz, aynı zamanda güçlenir. Geleneksel Tıpta buna “mezc ve istiḥāle-i mizāc” (maddenin mahiyet dönüşümü) denir.
• Geleneksel Tıpta, doğal maddelerin (örneğin meyveler, bal, bitki özleri) ısıtılması sadece pişirme veya hazırlama işlemi olarak görülmez, aynı zamanda maddenin niteliksel bir dönüşümü (mizacî değişim) olarak kabul edilir.
Yani madde, uygun sıcaklıkla doğal ham halinden daha güçlü veya vücut için daha kullanışlı bir hale dönüşür.
Örneğin: meyve ısıtıldığında (örneğin reçel veya pekmez yapımında) fazla nemi azalır, kıvamı artar ve sindirimi kolaylaştırıcı, muhafaza edici özellikleri güçlenir.
Örnekler: nar pekmezi, erik pekmezi, ayva reçeli.
Dolayısıyla, çiğ bal da eğer aşırı ısıya maruz kalırsa, hassas mizacı zarar görebilir.
Ama bal dikkatli şekilde ve uygun maddelerle (örneğin gül suyu, safran, bitki özleri) ve kontrollü sıcaklıkta ısıtılırsa, sadece özelliği kaybolmaz, aksine kıvamı, nüfuz ediciliği ve tedavi edici etkisi artar.
Ünlü Örnek:
• Culab Şurubu:
Gül suyu + safran + bal karışımı ile hazırlanır. Hafif ve sürekli ısıtılarak yapılır ve kalp güçlendirici, neşe verici, vücut tıkanıklıklarını açıcı ve sakinleştirici özellik kazanır.
Bu ısıl işlem sayesinde, gül suyu ve safranın aroması ve etkisi bala iyice nüfuz eder ve ilacın genel kuvveti artar.
Diğer Örnekler:
• Ayva Pekmezi Yapımı: Ayva meyvesi pişirilerek kıvamlandırılır ve mideyi güçlendirmek için daha etkili hale gelir.
• Hünnap Şurubu Yapımı: Hünnap kaynatılarak etkin maddelerinin daha iyi çıkarılması sağlanır.
• Culab Şurubu Yapımı: (Yukarıda açıklandığı gibi) hafif ısıyla kıvamlandırılarak güçlü bir şurub elde edilir.
• Bazı şurupların daha uzun ömürlü olması için az miktarda doğal limon suyu veya limon özü de eklenir (doğal koruyucu olarak).
Geleneksel Bitkisel Şurup Örnekleri:
• Menekşe Şurubu: (Öksürük giderici ve boğaz yumuşatıcı)
• Hodan Çiçeği Şurubu: (Sakinleştirici ve anksiyete giderici)
• Hünnap Şurubu: (Bağışıklık sistemini güçlendirici ve sakinleştirici)
• Portakal Çiçeği Şurubu: (Uykusuzluk ve stres için)
9- Bitkisel Yağlar (Sabit veya Uçucu)
Geleneksel Tıpta, yağlar iki ana kategoriye ayrılır:
1) Sabit Yağlar (Kalıcı – Yenilebilir ve Sürme Amaçlı Yağlar)
Bu yağlar yağlı, ağır ve buharlaşmayan türdendir.
Normal sıcaklıkta buharlaşmazlar ve yağlı özellik gösterirler (örneğin zeytinyağı, susam yağı, tatlı badem yağı).
Geleneksel Tıpta Sabit Yağ Hazırlama Yöntemleri:
• Soğuk Pres (Tohumların Doğrudan Sıkılması):
Susam, badem, zeytin gibi tohumlar yüksek ısı kullanılmadan doğrudan sıkılarak doğal yağları elde edilir.
(Bu yağlar en yüksek kaliteye sahiptir, çünkü ısı görmez ve özellikleri korunur.)
• Hafif Isıyla Çıkarma:
Bazen yağ çıkarımını kolaylaştırmak için tohumlar hafifçe ısıtılır (çok düşük sıcaklıkta).
Örneğin ceviz yağı veya çörekotu yağı hazırlanırken.
• Yağda Bekletme veya Demleme (Sabit Yağda Ekstraksiyon):
Bazı aromatik veya tıbbi bitkiler (örneğin papatya, menekşe, lavanta) bir sabit yağ (örneğin zeytin yağı veya badem yağı) içinde bekletilir.
Bu karışım birkaç gün veya hafta boyunca güneşte veya sıcak bir yerde tutulur.
Bu sürede bitkinin özü yağa geçer ve tıbbi yağ (örneğin menekşe yağı veya çörekotu yağı) elde edilir.
2) Uçucu Yağlar (Bitkisel Esanslar)
Bu yağlar hafif, aromatik ve çabuk buharlaşan türdendir.
Geleneksel Tıpta bunlara “latif kokular” veya “bitkinin ruhani unsurları” da denir (örneğin nane yağı, gül yağı, kekik yağı).
Geleneksel Tıpta Uçucu Yağ Hazırlama Yöntemleri:
• Su veya Buharla Damıtma:
Aromatik bitkiler su ile kaynatılır ve elde edilen buhar soğutularak esansı ayrıştırılır.
(Örneğin gül suyu veya nane esansı çıkarımı gibi.)
• Yağla Çıkarma:
Bazen bitkilerin aromatik maddeleri sabit yağlarla çıkarılır.
Örneğin taze gül yaprakları defalarca susam yağında bekletilerek gül yağı hazırlanır.
Geleneksel Tıpta özellikle tıbbi yağların,
minimum ısıyla, uzun sürede ve doğal şartlarda (örneğin hafif güneş ışığında) hazırlanmasına büyük önem verilmiştir.
Bu şekilde bitkinin ruhu ve özellikleri tamamen yağa geçer ve ilacın kalitesi minimum zarar görür.
10- Buhur / İnhalasyon (Buhar Soluma)
Buhur veya inhalasyon, geleneksel tıpta önemli ve eski yöntemlerden biridir ve bazı hastalıklar ile sağlık sorunlarının tedavisinde kullanılır. Bu yöntemler özellikle solunum yollarının iyileştirilmesi ve sinüs hastalıkları, soğuk algınlığı ve akciğer problemlerinin hafifletilmesinde faydalıdır. Geleneksel tıpta, tıbbi bitkilerin buharının solunmasına “buhur” veya “bitki buharı inhalasyonu” denir ve buharların sağlık üzerinde olağanüstü etkileri olduğu kabul edilir.
Geleneksel tıpta buhur yapmanın amacı, bitkilerden yayılan şifalı buharlardan solunum yolları aracılığıyla faydalanmaktır. Bu buharlar solunum problemlerinin iyileşmesine, iltihapların azalmasına ve zihinsel rahatlamaya yardımcı olabilir.
Geleneksel Tıpta Buhur Yöntemleri
1. Kaynar Su ile Bitki Buhuru
Bu yöntemde, tıbbi bitkiler veya bitki özleri kaynar suya eklenir ve ortaya çıkan buharlar solunur. Bu buharlar doğrudan solunum sistemine girer ve akciğerler yoluyla vücutta tedavi edici etkiler oluşturur.
Örnekler:
• Nane buhuru: Solunum problemleri, burun tıkanıklığı ve baş ağrısının giderilmesi için kullanılır.
• Kekik buhuru: Solunum yolu hastalıkları, öksürük ve bronşit tedavisinde etkilidir.
2. Uçucu Yağlar (Esanslar) ile Bitki Buhuru
Bu yöntemde, sıcak suya birkaç damla bitkisel uçucu yağ damlatılır ve yayılan zengin içerikli buharlar solunur. Bu buharlar hem solunum yollarına hem de cilde nüfuz eder.
Örnekler:
• Çay ağacı yağı buhuru (Tea Tree Oil): Solunum yolu enfeksiyonlarını tedavi etmek ve bağışıklık sistemini güçlendirmek için kullanılır.
• Lavanta yağı buhuru: Rahatlama sağlamak, stresi azaltmak ve uyku kalitesini artırmak için etkilidir.
3. Soğuk Buhur (Isı Kullanılmadan)
Bu yöntemde, kurutulmuş bitkiler veya bitki özleri soğuk suda çözülür ve elde edilen hafif buhar solunur. Özellikle daha nazik bir tedaviye ihtiyaç duyanlar için uygundur.
Geleneksel Tıpta Buhurun Faydaları:
1. Solunum Sistemini Güçlendirme:
Tıbbi bitkilerle yapılan buhur, burun tıkanıklığını, sinüs iltihabını ve bronşiti hafifletir. Kekik, nane ve kafur gibi bitkilerin buharları solunum yollarını temizlemeye ve nefesi rahatlatmaya yardımcı olur.
2. Antiseptik ve Antiinflamatuvar Etkiler:
Çay ağacı yağı, lavanta ve mercanköşk gibi birçok bitki, antiseptik ve iltihap giderici özelliklere sahiptir ve solunum yolu enfeksiyonları ile sinüs iltihaplarını azaltmada etkilidir.
3. Rahatlatıcı ve Yatıştırıcı Etkiler:
Lavanta, papatya ve gül gibi bitkilerden yapılan buhurlar, stres, anksiyete ve uyku problemlerinin hafifletilmesine yardımcı olur.
4. Bağışıklık Sistemini Güçlendirme:
Okaliptüs, zencefil,Polk , yarpuz ve kekik gibi bitkilerden elde edilen buhurlar, bağışıklık sistemini güçlendirerek vücudu enfeksiyonlara ve hastalıklara karşı daha dirençli hale getirir.
Buhur Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler:
• Kullanım Miktarı: Buharın aşırı solunması solunum yollarında tahrişe veya kuruluğa neden olabilir.
• Sıcaklık: Çok sıcak buharlar yüz derisinde veya solunum yollarında yanıklara yol açabilir; bu nedenle suyun sıcaklığı ılımlı olmalı ve buhar yavaşça ve dikkatli şekilde solunmalıdır.
• Bitki Seçimi: Bazı bitkiler alerjik reaksiyonlara yol açabilir. Bu nedenle, kullanılacak bitkinin etkileri mutlaka önceden araştırılmalı ve alerji riski düşük bitkiler tercih edilmelidir.
Geleneksel Tıpta Yaygın Olarak Kullanılan Buhurlar:
• Kekik buhuru: Öksürük ve bronşit tedavisinde.
• Nane buhuru: Burun tıkanıklığı ve baş ağrısının giderilmesinde.
• Gül buhuru: Rahatlama ve stres azaltma amacıyla.
• Lavanta buhuru: Uyku kalitesini artırma ve anksiyeteyi azaltmada.
• Çay ağacı yağı buhuru: Solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisinde.
Buhur yapmak, evde kolayca uygulanabilecek etkili bir yöntemdir. Bu yöntem sadece solunum yolu hastalıklarının iyileşmesine yardımcı olmakla kalmaz, aynı zamanda ruh halinin iyileştirilmesi ve stresin azaltılmasında da faydalıdır.
11- Tıbbi Bitkilerle Tütsüleme (Dumanla Tedavi)
Geleneksel tıpta tıbbi bitkilerle tütsüleme, binlerce yıllık geçmişi olan önemli bir tedavi yöntemidir ve birçok hastalığın iyileştirilmesinde ve genel vücut sağlığının desteklenmesinde kullanılır. Bu yöntemde, tıbbi bitkilerin yakılması veya közlenmesiyle oluşan duman, bir inhalasyon yöntemi veya dezenfektan olarak değerlendirilir.
Geleneksel tıpta tütsüleme (ilaçlı buharlaştırma), tıbbi bitkilerin yakılarak veya közlenerek çıkan dumanının solunması veya ortama yayılması yoluyla sağlık amaçlı kullanılmasıdır. Bu dumanlar vücut, zihin ve çevre üzerinde çeşitli etkiler yaratır. Geleneksel tıpta bitki tütsüleri, bedeni ve ruhu güçlendirmek, hastalıkları iyileştirmek ve ortamı arındırmak için önemli bir yöntemdir. Hem fiziksel (örneğin solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisi) hem de psikolojik (örneğin rahatlama ve negatif enerjilerin uzaklaştırılması) etkileri bulunur.
Tıbbi Bitkilerle Tütsülemenin Amaçları:
1. Ortamı Temizleme ve Dezenfekte Etme:
Bazı tıbbi bitkiler güçlü dezenfektan özelliklere sahiptir ve onların dumanı havadaki mikropları ve kirleticileri temizler. (Örneğin üzerlik otu veya ak günlük [kıtır ağacı reçinesi])
2. Solunum Yolu Hastalıklarının Tedavisi:
Bazı bitkilerin dumanı solunduğunda solunum yolları açılır, akciğer iltihapları azalır ve öksürük, astım ve alerjiler hafifler.
3. Bağışıklık ve Enerji Sistemini Güçlendirme:
Bazı bitkiler yanarken vücut direncini artıran özellikler sergiler ve hastalıklara karşı koruma sağlar.
4. Ruhsal ve Psikolojik Etkiler:
Bazı bitki dumanları rahatlatıcı, antistres ve antidepresan etkilere sahiptir; ruh halinin dengelenmesine ve hormonların düzenlenmesine yardımcı olur.
Geleneksel Tıpta Sık Kullanılan Tütsü Bitkileri:
Bitki Dumanı Kullanım Yöntemi:
• Kurutulmuş bitki veya bitki reçinesi, hafif bir ateşte (köz veya düşük alev) yakılır.
• Elde edilen duman ortama yayılır veya hasta doğrudan dumanı solur.
• Etkinin artması için ortam hafif kapalı tutulmalıdır, böylece duman dağılmaz.
• Bazı durumlarda, duman belirli vücut bölgelerine (örneğin göğüs veya baş) yönlendirilir.
Tütsüleme ile İlgili Önemli Noktalar:
• Miktar ve Süre: Aşırı miktarda veya uzun süreli bitki dumanına maruz kalmak zararlı olabilir (örneğin mukozaların kurumasına veya solunum yollarının tahriş olmasına neden olabilir).
• Bitki Seçimi: Hastalığın türüne veya tedavi ihtiyacına göre doğru bitki seçilmelidir.
• Hassas Kişilere Dikkat: Çocuklar, yaşlılar ve ağır astımı veya özel solunum rahatsızlıkları olan kişiler tütsüye dikkatli şekilde maruz bırakılmalıdır.
• Bitki Kalitesi: Kullanılacak bitkiler taze, sağlıklı ve kimyasal kirleticilerden arındırılmış olmalıdır.
12. Bitki Özü (Şirabe):
Şirabe (Lüban veya bitki özü), geleneksel tıpta ve geleneksel bitkisel tedavi kaynaklarında, bitkilerden doğal yollarla veya özel yöntemlerle elde edilen ve güçlü, yoğun tıbbi etkilere sahip bir sıvıyı ifade eder.
Şirabe (Bitki Özü) Tanımı:
Şirabe, belirli bitkilerin gövde, yaprak, dal, meyve veya köklerinden elde edilen yoğun, yapışkan veya akışkan bir sıvıdır. Bu sıvı, genellikle işlenmemiş, doğal ve yoğunlaştırılmamış bir ham özdür ve çoğu zaman hızlı ve güçlü tedavi edici etkiler gösterir. Bazı durumlarda, şifalı bitkilerden şirabe hazırlamak için taze bitki, havanda veya elektrikli ezicilerde iyice ezilir ve ardından temiz bir bez içine konularak sıkılır. Ağız yoluyla kullanılacak şirabelerde genellikle bir tatlı kaşığı şirabe suya veya bal-su karışımına eklenerek tüketilir.
Geleneksel Tıpta Şirabe Çeşitleri:
1. Doğal Şirabe (kendiliğinden veya çizikle çıkan):
• Bitki kabuğundaki çatlak veya kesiklerden çıkar.
• Genellikle lüban kanalları olan ağaçlar veya bitkilerde bulunur.
• Örnekler:
• İncir ağacının şirabesi (Lüban)
• Kaktüslerin şirabesi
• Parmakotu (Digitalis) bitkisinin şirabesi
• Haşhaşın şirabesi (Afyon = Tiryak)
• Aloe vera bitkisinin şirabesi
• Günlük ağacının şirabesi (Kundur)
• Sakız ağacının şirabesi (Sakız)
2. Bitkinin haşlanarak veya ezilerek hazırlanan şirabesi (dolaylı yöntem):
• Taze bitki yaprakları veya gövdesi ezilip sıkılarak şirabesi çıkarılır.
• Veya az su ile kaynatılarak süzülür ve yoğun bir öz elde edilir.
• Örnekler:
• Ravent, dut, keçiboynuzu şirabesi
• Pancar veya ıspanak yapraklarından hazırlanan şirabe (lapalar veya çorbalar için)
Şirabe Hazırlama Yöntemleri:
1. Doğal Yöntem (bitkiye çizik atarak):
• İncir, haşhaş veya aloe vera gibi bitkilerde uygulanır.
• Bitkinin gövde veya yaprağı bir bıçakla çizilir.
• Beyaz veya sarımsı bir sıvı çıkar.
• Bu sıvı havada koyulaşır veya kurur ve saklanabilir hale gelir.
2. Taze Bitki Parçalarının Sıkılması (Pres Yöntemi):
• Taze bitkiler havanda veya pres cihazında ezilir.
• Temiz bir bez veya süzgeç yardımıyla sıvı toplanır.
• Kan yapıcı veya idrar söktürücü bitkilerin yapraklarından bu yöntemle şirabe alınır.
3. Kaynatma ve Süzme (yoğun şurup hazırlamak için):
• Bitki az suyla kaynatılarak yoğunlaştırılır.
• Süzüldükten sonra geriye koyu kıvamlı bir sıvı kalır.
• Bazen bal veya esmer şekerle de karıştırılır.
Geleneksel Tıpta Şirabelerin Tedavi Edici Özellikleri:
• Müshil, yumuşatıcı ve detoks etkili (örneğin sabr-ı zerd şirabesi)
• İltihap önleyici, yara iyileştirici (örneğin aloe vera şirabesi)
• Beyin ve sinir sistemi güçlendirici (örneğin haşhaş şirabesi)
• Antiseptik ve antibakteriyel etkili
• Kan ve karaciğer temizleyici
• Mide ve sindirim sistemi güçlendirici
Önemli Not:
• Şirabeler güçlü bir yapıya sahiptir ve bazen zehirli olabilirler.
• Kullanımları, kişinin mizacı, yaşı ve hastalık türüne göre belirlenmelidir.
• Bazı şirabelerin yan etkilerini azaltmak için rafine edilmeleri veya pişirilmeleri gerekir.
Referans : Bitkilerin mizacı .1.celt, Farzollah Gholizadeh
