Sedr Yaprağı’nın ziziphus spina-christi Cilt ve Saç Bakımındaki Bilimsel ve Geleneksel İncelemesi

Sedr yaprağı (Ziziphus spina-christi), bazı bölgelerde “kınar” adıyla bilinen bir bitkidir ve geçmişten günümüze cilt ve saç sağlığında yaygın olarak kullanılmaktadır. Fitokimyasal araştırmalar, sedr yaprağının saponinler, flavonoidler, tanenler, alkaloitler ve vitaminler içerdiğini; antiinflamatuvar, antioksidan, antibakteriyel ve antifungal etkilere sahip olduğunu göstermektedir. Geleneksel tıp kaynaklarında sedr; soğuk ve kuru mizaca sahip, büzücü (kabız edici) ve serinletici bir bitki olarak tanımlanır ve ciltteki fazla ısı ve nemi azaltmak, dokuları güçlendirmek için kullanılır. Bu makale, sedr yaprağının cilt ve saç üzerindeki etkilerini hem modern bilimsel kaynaklar hem de geleneksel tıp bakış açısıyla birlikte değerlendirmektedir.

Sedr, bilimsel adı Ziziphus spina-christi olan ve bazı türlerinde Ziziphus mauritiana olarak geçen, Rhamnaceae familyasına ait herdemyeşil bir ağaçtır. Bitkinin özellikle yaprakları hijyen ve kozmetik-dermokozmetik ürünlerde yaygın şekilde kullanılmakta olup genellikle kurutulmuş toz, su veya alkol ekstraktı halinde değerlendirilir.

• Doğal temizleyici ve hafif köpük oluşturucu bileşiklerdir.

• Cilt ve saç yüzeyindeki fazla yağı ve kirleri giderirler.

• Sentetik temizleyicilere göre cildin lipid bariyerine daha az zarar verirler.

• Kuersetin, rutin ve kaempferol gibi bileşikler içerir.

• Güçlü antioksidanlardır ve serbest radikalleri nötralize ederler.

• Antiinflamatuvar özellik gösterir; kolajen ve elastini korurlar.

• Büzücü (astringent) bileşiklerdir.

• Gözeneklerin sıkılaşmasına, salgıların azalmasına ve dokuların güçlenmesine yardımcı olurlar.

• Cilde geçici bir sıkılık sağlar ve fazla yağı azaltırlar.

• Antiinflamatuvar ve hafif analjezik (ağrı azaltıcı) etkilere sahiptir.

• Antibakteriyel ve antifungal aktiviteye katkıda bulunur.

• C vitamini, bazı B vitaminleri, demir ve çinko içerir.

• Hücresel onarım, saç büyümesi ve cilt sağlığında rol oynar.

• Tanenler, büzücü etkileriyle saç kökü çevresindeki dokuyu güçlendirmeye yardımcı olabilir.

• Çinko ve demir gibi mineraller folikül beslenmesini destekleyebilir.

• Laboratuvar ve deneysel çalışmalar olumlu sonuçlar bildirirken, geniş klinik çalışmalar henüz sınırlıdır.

• Düzenli kullanım, saç telinin yapısını iyileştirerek daha dolgun bir görünüm sağlayabilir.

• Oksidatif hasarı azaltarak saç görünümünü güçlendirir.

• Saponinler doğal ve hafif bir şampuan gibi etki eder:

• Sebumu ve kirleri azaltır.

• Aşırı kuruluk oluşturmadan temizlik sağlar.

• Özellikle yağlı saç tiplerinde faydalıdır.

• Sedr yaprağı ekstraktı, kepek etkenlerinden bazıları olan Malassezia türleri üzerinde inhibe edici etki göstermiştir.

• Antiinflamatuvar özellikleri kaşıntı ve irritasyonu azaltır.

• Flavonoidler, UV ve çevresel kirleticilerin oluşturduğu serbest radikalleri nötralize eder.

• Bazı modern kozmetiklerde sedr ekstraktı anti-glikasyon ve kolajen koruyucu olarak kullanılmaktadır.

• Saponinler doğal bir temizleyici görevi görür.

• Toz yapısı, hafif bir fiziksel peeling sağlayarak ölü hücrelerin uzaklaştırılmasına yardımcı olur.

• Sedr yaprağı ekstraktı, akne ile ilişkili bakteriler (Cutibacterium acnes) üzerinde inhibisyon göstermiştir.

• Antiinflamatuvar bileşenler kızarıklık ve şişliği azaltır.

• Hafif aknelerde destekleyici bir ajan olarak yararlı olabilir.

• Tanenler gözenekleri geçici olarak sıkılaştırır.

• Sebum kontrolü sağlayarak cildin daha dengeli görünmesine yardımcı olur.

• Antioksidanlar, kolajen ve elastin liflerinin oksidatif hasarını azaltır.

• Bazı çalışmalar, tirozinaz enzimini hafifçe inhibe ettiğini göstermiştir; bu nedenle leke görünümünü azaltmaya katkı sağlayabilir (kimyasal güçlü ürünler kadar etkili olmasa da).

• Sedr yaprağındaki serinletici ve antiinflamatuvar bileşikler şu durumlarda rahatlama sağlar:

• Kaşıntı

• Kızarıklık

• İsilik (pişik)

• Terlemeye bağlı irritasyonlar

Geleneksel tıp kaynaklarında sedr yaprağı genellikle soğuk ve kuru mizaca sahip olarak tanımlanır. Bu mizacın etkileri:

• Harareti ve iltihabı azaltır.

• Fazla nemi kurutur.

• Dokuları sıkılaştırır ve gözenekleri küçültür.

1. Büzücü ve sıkılaştırıcı

• Gözenekleri küçültür ve cildi güçlendirir.

2. Soğutucu (mübarrid)

• Kızarıklık ve lokal sıcaklığı azaltır.

3. Doğal temizleyici

• Sabun yerine kullanılabilir; tahriş yapmaz.

4. Sivilce ve çıbanları iyileştirici

• Büzücü, soğutucu ve dezenfektan etkilerin birleşimiyle.

5. Yüzeysel yaraları onarıcı

• Akıntıyı azaltır ve iyileşmeyi hızlandırır.

6. Kaşıntı azaltıcı

• Özellikle sıcak mizaca bağlı, akıntılı kaşıntılarda faydalıdır.

• Saç köklerini güçlendirir, baş derisini serinletir ve yağlanmayı azaltır.

• Hamur hâline getirilen sedr, doğal bir “şampuan” gibi kullanılmıştır.

• 1–2 çay kaşığı sedr tozu + yeterli miktarda su veya gül suyu → akışkan bir macun

• 1–2 dakika hafif masaj, ardından ılık suyla durulama

• Yağlı, karma ve normal ciltler için uygundur.

• Kuru ciltlerde nemlendirici( gül suyu) ile birlikte kullanılmalıdır.

• Yağlı ve akneli cilt: Sedr + su/gül suyu

• Karma cilt: Sedr + gül suyu + birkaç damla hafif yağ (üzüm çekirdeği yağı, jojoba vb.)

• Kuru ve hassas cilt: Sedr + koyu yoğurt veya hafif sulandırılmış bal (sedr miktarı daha az)

Uygulama süresi: 10–15 dakika, haftada 1–2 kez.

Aşırı kullanım kuruluk veya tahriş oluşturabilir.

• Sedr tozu suyla ezilerek macun kıvamına getirilir, saç derisine masaj yapılır ve durulanır.

• Kına, amla gibi diğer uyumlu bitkilerle birlikte kullanılabilir (cilt hassasiyeti göz önünde bulundurulmalıdır).

1. Cilt hassasiyeti:

• Bazı kişilerde kızarıklık veya kaşıntı yapabilir.

• Geniş kullanımdan önce yama testi önerilir.

2. Aşırı kuruluk:

• Kuru ve ince ciltlerde aşırı kullanım kuruluğu artırabilir.

• Bu durumda kullanım sıklığı azaltılmalı veya nemlendirici ile kombine edilmelidir.

3. Mukoza üzerinde kullanılmamalıdır:

• Sedr iç genital bölgelerde uygulanmamalıdır; tahriş, kuruluk ve flora bozukluğuna yol açabilir.

Ancak, sedr; ılık–sıcak kaynatılmış su, doğal tuz, karbonat ve “gol-e sarshur” (kil/temizlik taşı) ile karıştırılıp ayak banyosu olarak kullanılabilir.

Bu uygulama:

• Ayakları ve bedeni detokse yardımcı olur,

• Mantar enfeksiyonlarının iyileşmesine destek verir,

• Ayak kokusunu azaltır,

• Aşırı terlemeyi düzenlemeye yardımcı olur.

Haftada birkaç kez, 20–30 dakikauygulanabilir.

Sedr yaprağı (Ziziphus spina-christi), modern araştırmalar açısından saponin, polifenol ve tanen bakımından zengin bir bitki olup antiinflamatuvar, antioksidan, antibakteriyel ve antifungal etkilere sahiptir. Geleneksel tıpta ise soğuk–kuru mizacıyla bilinir ve büzücü, serinletici özellikleriyle cilt ve saç üzerinde pek çok fayda sağlar.

Her iki yaklaşım da sedrin; özellikle yağlı, akneye ve kepeğe yatkın cilt ve saç tiplerinde doğal ve yardımcı bir bakım ajanıolabileceğini göstermektedir. Ancak güvenlik önlemleri ve doğru kullanım sıklığı mutlaka gözetilmelidir.

1. Hamada, A. et al. Phytochemical analysis and biological activities of Ziziphus spina-christi leaves. Journal of Ethnopharmacology.

2. Gholi Zadeh, F. Şifalı Bitkilerin Mizacı ve Faydaları (Kitap: Mizac-ı Giyahan).

3. Rahim, F. et al. Antimicrobial and antioxidant properties of Ziziphus spina-christi leaf extract. Asian Pacific Journal of Tropical Medicine.

4. Salah, A. T. Chemical constituents and biological activities of Ziziphus species.Phytotherapy Research.

5. Technical Data Sheet – GlowAge™, Mibelle Biochemistry.

6. Al-Zubairi, A. S. et al. Anti-inflammatory and wound healing effects of Ziziphus spina-christi extracts. African Journal of Pharmacy and Pharmacology.

7. El Maaiden, E. et al. Tyrosinase inhibition activity of Ziziphus species. Journal of Dermatological Science.

8. Al-Musayeeb, N. M. Saponin content and cleansing activity of Ziziphus spina-christi.International Journal of Cosmetic Science.

9. drkalan.com

Yazar: Farzollah Gholizadeh